Do kiedy należy płacić alimenty na dziecko? Do czasu usamodzielnienia się uprawnionego? Podjęcia zatrudnia? Ukończenia edukacji? To bez znaczenia – jedyna prawidłowa odpowiedź brzmi – do czasu uwzględnienia powództw o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego, a właściwie jego uprawomocnienia. Obowiązek alimentacyjny nie wygasa z mocy prawa, a właściwą drogą do realizacji roszczenia o zmianę obowiązku alimentacyjnego jest droga postępowania sądowego.
Zgodnie z art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Zmiana stosunków może więc doprowadzić zarówno do zmiany wysokości obowiązku alimentacyjnego, jak i do jego wygaśnięcia.
A teraz przypadek nierzadki. Syn wyjeżdża na zagraniczne studia i kolejno podejmuje tam bardzo opłacalne zatrudnienie. Oczywistym jest, że doszło do zmiany stosunków. Koniecznym jest wystąpienie z powództwem, aby móc legalnie, bez narażenia się na egzekucję komorniczą zaniechać dalszych płatności. I tutaj aktualizuje się problem jurysdykcji krajowej, która w takich sytuacjach blokuje prowadzenie procesu w Polsce. Dlaczego tak jest? Zacznę od wyjaśnienia pojęć . Jurysdykcja krajowa jest określana jako kompetencja sądów danego państwa do rozpoznawania spraw cywilnych. Zaliczana jest do bezwzględnych przesłanek procesowych i warunkuje dopuszczalność postępowania cywilnego. Kryterium wskazujące jurysdykcję sądów danego państwa dla określonych spraw cywilnych określa się mianem łącznika (np. łącznik obywatelstwa lub miejsca zamieszkania strony). O istnieniu lub braku jurysdykcji krajowej decyduje w zasadzie moment wszczęcia postępowania lub doręczenia pozwu.
Jak uregulowane to zostało w prawie polskim? Zgodnie z art. 1103 kpc „Sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej”. Wprawdzie kolejny przepis, tj. art. 1103 3 § 1 kpc dotyczy konkretnie spraw o alimenty i stanowi, że takie sprawy należą do jurysdykcji krajowej, ale chodzi tu wyłącznie o takie sprawy o alimenty, w których powodem jest osoba uprawniona alimentacyjnie. Tak więc jeżeli ojciec/matka wyjedzie za granicę, syn/córka może bez obaw złożyć pozew o podwyższenie alimentów w sądzie polskim. Nigdy jednak w odwrotnej sytuacji. Kiedy bowiem powodem jest zobowiązany do alimentowania, przepis art. 1103 3 § 1 kpc nie znajduje zastosowania. W jego miejsce wchodzi przywołany wyżej przepis art. 1103 kpc wykluczający jurysdykcję krajową. Sprawę taką będzie trzeba wszcząć przed sądem państwa obcego, bo w innym wypadku, jeżeli np. uprawiony do alimentacji podniesie zarzut braku jurysdykcji w odpowiedzi na pozew, sprawa zostanie poprzez formalne rozstrzygnięcie negatywnie rozpoznana przed sądem polskim.