DOBRA OSOBISTE

1. Czym są dobra osobiste?

Dobrami osobistymi są powszechnie uznane w społeczeństwie wartości niemajątkowe związane ściśle z osobą człowieka i będące przejawami godności osoby ludzkiej, obejmujące przede wszystkim integralność fizyczną i psychiczną oraz indywidualność człowieka.

2. Czy o dobrach osobistych możemy mówić również w wypadku osób prawnych?

Tak, na wzór konstrukcji dóbr osobistych osób fizycznych, choć z innym uzasadnieniem aksjologicznym, ustawodawca stworzył instytucję dóbr osobistych osób prawnych, każąc do nich stosować odpowiednio przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych.

3. Jakie dobra osobiste podlegają ochronie?

Życie, zdrowie, nietykalność cielesna, integralność seksualna, wolność, swoboda sumienia i wyznania, nazwisko i pseudonim, wizerunek, głos, stan cywilny, przynależność do określonej płci, prywatność, wolność komunikowania się i tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość, kult pamięci o zmarłej osobie bliskiej.

4. Czy katalog dóbr osobistych jest katalogiem wyczerpującym?

Nie, dokonane w art. 23 k.c. wyliczenie dóbr osobistych nie jest zupełne, ma charakter przykładowy. Obok wymienionych w tym przepisie dóbr mogą zatem istnieć i w rzeczy samej istnieją inne dobra osobiste.

1. Kiedy możemy wystąpić z roszczeniem o zaniechanie naruszenia?

Podstawową przesłanką roszczenia o zaniechanie naruszenia dobra osobistego jest istnienie stanu zagrożenia – obiektywnie uzasadnione przekonanie, że naruszenie dobra w przyszłości jest prawdopodobne. Może ono zaistnieć w sytuacji, gdy do naruszenia dobra osobistego już doszło, ale zachodzi prawdopodobieństwo, że naruszenie to będzie kontynuowane, a także wówczas, gdy dobro jeszcze nie zostało naruszone, a uprawniony chciałby naruszeniu w pełni zapobiec.

2. Co należy wykazać dochodząc roszczenia (o zaniechanie naruszenia)?

Dochodząc roszczenia, uprawniony musi wskazać, jakiego zachowania (zaniechania jakich działań) domaga się od osoby, ze strony której grozi mu naruszenie. Wymaga to określenia postaci spodziewanego naruszenia dobra. Treścią żądania uprawnionego mogą być nie tylko zachowania bierne – niepodejmowanie działań prowadzących do naruszenia dobra osobistego.

3. Kiedy możemy wystąpić z roszczeniem o usunięcie skutków naruszenia?

Roszczenie o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia przysługuje w wypadku, gdy do naruszenia dobra osobistego już doszło. Okolicznością wyłączającą skuteczne dochodzenie tego roszczenia jest fakt, że dokonane naruszenie nie było bezprawne.

4. Co należy wykazać dochodząc roszczenia (usunięcia skutków naruszenia)?

Uprawniony może domagać się dokonania czynności faktycznych potrzebnych do usunięcia stanu rzeczy powodującego uszczerbek w jego dobrach osobistych, a także złożenia oświadczeń kompensujących np. skutki naruszenia dobrego imienia (sprostowanie, publiczne przeprosiny) czy godności osobistej (przeprosiny skierowane indywidualnie do pokrzywdzonego). W każdym wypadku powód musi sprecyzować treść swojego żądania.

1. Kiedy będziemy mieli do czynienia z wyłączeniem bezprawności?

Podmiot naruszający cudze dobro osobiste nie będzie ponosił tej odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że jego zachowanie nie było bezprawne, a więc że istniały okoliczności, które je wystarczająco usprawiedliwiały.

2. Jakie okoliczności bezwzględnie wyłączają bezprawność?

Bezprawność naruszenia dobra osobistego zostaje wyłączona, jeżeli dobro naruszono za zgodą uprawnionego, pod warunkiem jednak, że: 1) zgoda ta została udzielona w granicach, w jakich podmiot udzielający jej może swoim dobrem dysponować; 2) zgoda nie jest sprzeczna z prawem ani z zasadami współżycia społecznego; 3) zgoda została udzielona przed lub najpóźniej w chwili dokonywania naruszenia i nie została do tej chwili cofnięta; 4) zgoda jest konkretna w swojej treści; 5) została udzielona ze świadomością jej skutków; 6) działanie naruszające dobra osobiste mieści się w zakresie udzielonej naruszającemu zgody. Podobną do zgody okolicznością wyłączającą bezprawność naruszenia dobra osobistego jest działanie na własne ryzyko. Polega ono na tym, że ktoś bez istotnej potrzeby, dobrowolnie i świadomie naraża się na znane mu szczególne niebezpieczeństwo czy uczestniczy w niebezpiecznej sytuacji. Bezprawność naruszenia dobra osobistego jest także wyłączona, gdy naruszający je działa na podstawie upoważnienia ustawowego.

3. Jakie okoliczności względnie wyłączają bezprawność?

Najtrudniejsze do oceny są te sytuacje, w których osoba naruszająca cudze dobro osobiste nie może powołać się na przysługujące jej prawo podmiotowe skuteczne wobec drugiego, a jedynie na to, że podejmując swoje działanie, korzystała z przysługującej jej wolności – swobody wypowiedzi, swobody twórczości, wolności pozyskiwania i przekazywania informacji itp. Dla rozstrzygnięcia o bezprawności naruszenia lub jej braku konieczne jest porównanie wagi obu wchodzących w kolizję dóbr – naruszonego dobra osobistego i realizowanej przez naruszyciela wolności, dokonywane z uwzględnieniem okoliczności konkretnego przypadku naruszenia.

4. Prywatność osób publicznych.

Osoby prowadzące działalność publiczną muszą znosić naruszenia sfery ich prywatności w takim zakresie, w jakim uzyskanie przez społeczeństwo informacji jest potrzebne dla oceny publicznej działalności tych osób oraz ustalenia ich kwalifikacji do pełnienia tej działalności.